Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), hemen hemen aynı yaş grubundaki benzer gelişimsel seviyelere sahip olan akranlarına oranla bireyin, tahmin edilenden fazla ve süreğen bir dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeylerine sahip olmasıyla ilişkilendirilen nörogelişimsel bir bozukluktur.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), hemen hemen aynı yaş grubundaki benzer gelişimsel seviyelere sahip olan akranlarına oranla bireyin, tahmin edilenden fazla ve süreğen bir dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeylerine sahip olmasıyla ilişkilendirilen nörogelişimsel bir bozukluktur.Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), hemen hemen aynı yaş grubundaki benzer gelişimsel seviyelere sahip olan akranlarına oranla bireyin, tahmin edilenden fazla ve süreğen bir dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeylerine sahip olmasıyla ilişkilendirilen nörogelişimsel bir bozukluktur.

MOXO, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısa destek olmak amacıyla geliştirilmiş olan 6 – 12 yaş aralığında çocuklar ile 13 – 60 yaş aralığındaki yetişkinlere uygulanan, işitsel ve görsel çeldiriciler içeren online bir dikkat testidir. Dikkat, hiperaktive, dürtüsellik ve zamanlamayı kapsayan dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin dört alt alandaki performansı ölçmek kullanılan bir testidir. MOXO çeldiricili dikkat testi, kişinin her bir alt alandaki performans düzeyini ölçerek hangi alanda ne kadar performans sergilediğini belirlemek için kullanılmaktadır.

DEHB’in aslında üç alt türü bulunmaktadır. Bunlar, dikkat eksikliğinin belirgin olduğu tür, hiperaktivite ve dürtüselliğin belirgin olduğu tür ve de bileşik türdür. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna sahip bireylerin %60’ının semptomları ergenlik döneminde de devam etmekte ve erişkinlikte de sürmektedir. Erken başlangıçlı olan bu bozukluğu sahip bireylerin DEHB tanısı alabilmesi için dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini 12 yaşından önce göstermeleri ve de iki veya daha fazla durumda sergilemeleri, sosyal çevre, iş ve okul ve diğer etkinlikler ile ilgili işlevselliği düşürmesi, bozması ya da etkilemesi gerekmektedir. 

Peki bahsettiğimiz bu belirtiler aslında tam olarak nedir? Dikkatsizlik, başlatılan bir eylemin ve bu eyleme yöneltilen odağın devam ettirilememesi yani dikkat süresinin kısalığı, birçok olay ve durumda unutkanlığın yaşanması, göz teması kurmakta zorluk yaşanması, çabuk sıkılma, uzun süre aynı eyleme devam edememe, huzursuzluk ve bireyin dağınık olması şeklinde kendini ortaya koymaktadır. Dürtüsellik ise yapılan eylemin sonucunu düşünmeden harekete geçme ve riskli, zarar verici eylemlerde bulunmaktan çekinmeme, sabırsız olma, aceleci davranma, sıra beklemekte sorun yaşama, istenilen şeylerin hemen o an yerine getirilmesini bekleme, yetersiz dürtü kontrolünün olması şeklinde kendini göstermektedir. Hiperaktivite duruma uygun olmayan ortamlarda el ve ayakların aşırı hareketi, yerinde duramama, bekleyememe, dinlemekte güçlük çekme, karşısındaki bireyin sözünü bölme, hızlı ve çok konuşma gibi durumlarda kendini belli etmektedir.

Bazı bireylerde dikkatsizlik belirtileri daha aktifken bazı bireylerde hiperaktivite bazılarında ise dürtüsellik belirtileri aktiftir. Bazı bireylerde ise hem hiperaktivite hem dürtüsellik hem de dikkatsizlik belirtilerinin aktif olduğu karma bir durum görülmektedir.

Günlük hayatta çevremizde karşımıza çıkan uyaranları taklit etmek amacıyla çeldiriciler içeren MOXO dikkat ölçme testi, hem çocuklara hem de yetişkinlere uygulanmaktadır. Testin çocuk ve yetişkin yaş aralığı için ayrı ayrı kullanılan iki farklı versiyonu bulunmaktadır. Sekiz alt bölümden oluşan testin uygulama süresi yetişkinlere uygulanan versiyonu için 18 dakika, çocuklara uygulan versiyonu içinse 15 dakika kadar sürmektedir. Yetişkinlere uygulanan versiyonu iskambil destesindeki kartlardaki şekillerin benzerlerinden oluşurken, çocuklara uygulanan versiyonundaki uyaranlar çizgi karakterlerden oluşurken, hiçbir harf ya da sayı bulunmamaktadır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip bireylerin, öğrenme güçlüğü belirtileri olma olasılığına karşı harflerin bulunmaması oldukça önemlidir. Bu durum dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip bireylerin testte gösterdikleri performanslarının öğrenme güçlüğü olma olasılığından kaynaklanan olumsuzluklardan etkilenmeyeceğini göstermektedir.

Testte yer alan her aşamada belirli bir süre boyunca gösterilen bir uyaran ve uyaranın ardından aynı süre boyunca yer alan bir boşluk bulunmaktadır. Bilgisayar ekranın tam orta noktasında grup halinde olan ve grup halinde olmayan uyaranlar gösterilmektedir. Test sırasında uygulananlardan yapılması istenilen; uyaranlar ekranda sürekli bir şekilde ilerlerken bu uyaranlara verilen odağın sürdürülüp korunması ve öncesinde belirlenmiş olan kendisine verilmiş hedef görselleri ekranda gördüğü her durumda, olabildiğince kısa sürede klavyede yer alan boşluk tuşuna yalnızca bir defa basarak tepki vermesidir. Verilen uyarana karşı odağı devam ettirirken eş zamanlı olarak uyaranla birlikte işitsel ve görsel çeldiricilerde verilmektedir.

Moxo performans testini diğer testlerden farklı kılan nokta ölçülebilen çeldiricileri bulundurmasıdır. Testin çocuk versiyonunda kullanılan hedef görsel her zaman için sabittir ve çocuk yüzünden oluşmaktadır. Hedef olmayan uyaranlara ait görseller ise çeşitli hayvan figürlerinden oluşmaktadır. Hedef olmayan uyaranların gündelik hayattaki durumlarını taklit eden işitsel çeldiriciler eş zamanlı ve yalnızca işitsel olarak belirli bir noktada görsel uyaranlarla birlikte verilmektedir. İşitsel çeldiriciler, bireyin günlük hayatında karşısın acıkabilecek duyma ihtimali yüksek olan seslerden oluşmaktadır. Bu çeldiriciler yalnızca görsel (uçağın hareket etmesi) ya da yalnızca işitsel olarak (uçağın gökyüzünde uçarken çıkardığı sesin verilmesi) ortaya çıkabildiği gibi hem işitsel hem görsel çeldiricilerin bir arada verildiği (uçağın hareket etmesiyle aynı zamanda uçarken çıkardığı sesin verilmesi) şekilde ortaya çıkabilmektedir. MOXO testinde yer alan işitsel çeldiriciler her bir görsel çeldiriciye uygun olan seslerden meydana gelmektedir. Bu çeldiricilerin duyulması hedef ya da hedef olmayan uyaranların görsellerinin ekranda ortaya çıkmasıyla bir senkronizasyon oluşturmamaktadır. İşitsel çeldiriciler, ortada hiçbir görsel uyaran yokken veya hedef ya da hedef olmayan uyaranlara ait görseller ortadayken görülebilmektedir.

MOXO performans testi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip bireylerin tanılanmasında güvenilirliğinin yüksek bir test olduğunu göstermektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tanılanmasında objektif değerlendirilmesinde karşılaşılan güçlükler göz ününde bulundurulduğunda MOXO testinin kullanılmasını, tanı noktasında büyük fayda sağlayacağı düşülmektedir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavi ve destek olmadan zamanla kendiliğinden düzeleceği düşünülse de düşünülenin aksine öyle değildir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip çocukların yaşı ilerledikçe gösterdikleri belirtiler ergenlik ve erişkinlik dönemlerinde de devam etmektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için tedavinin en kritik olduğu dönem erken çocukluk ve okula başladığı dönemin ilk zamanlarıdır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sebebiyet veren bazı belirtilerin 7 yaşında önce ortaya çıkması ve bu belirtilerin yaşına uygun olup olmaması tanı koyarken yararlanılacak önemli bir noktadır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tanı ve tedavisi sadece uzman tarafından ve aile, çocuk, öğretmen ve rehberlik danışmanından alınan bilgiler doğrultusunda çeşitli değerlendirmeler sonucunda konulmaktadır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’nu ölçmek için kullanılan bu test tanı koymak için yeterli değildir. Yalnızca bireyin dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeylerini belirleyerek DEHB’nin varlığı ile ilgili bilgi sunar.

MOXO dikkat testi, psikoloji, psikolojik danışma ve rehberlik, psikolojik hizmetler mezunu olan kişiler tarafından yapılmaktadır. Bu test, uygulamak için gerekli eğitimlere katılarak alınan uygulayıcı sertifikasına sahip uzmanlar tarafından uygulanmaktadır. Moxo dikkat testi, uygulama yetkisine sahip olan psikologlar tarafından merkezimizde uygulanmaktadır.

Psikolog Gizem Altun

İlginizi çekebilir: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

 

Kaynakça

Kanbur, A. (2021). Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklarda Tedavi Öncesi ve Sonrası Duygusal Uyarılma Profilleri ile Otistik Belirti Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Malkoç, G., & Kirnaz, S. (2018). Moxo Sürekli Performans Testinin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Değerlendirme Aracı Olarak Kullanılması 1. Istanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(33), 103-113.

Okumuş, G., Önal Sönmez, A., Kahyaoğlu, H., & Erdoğan, A. (2017). Çocuk ve Ergenlerde Moxo Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Testi Sonuçları ile Klinik Tanı Olarak Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Karşılaştırılması. Journal of Social and Humanities Sciences Research.